Właściwości użytkowe – klap przeciwpożarowych odcinających oraz klap odcinających do systemów wentylacji pożarowej

Streszczenie: Artykuł zawiera praktyczne zalecenia dla projektantów i wykonawców instalacji pożarowych dotyczące poprawnego doboru i montażu klap przeciwpożarowych odcinających oraz klap odcinających do wentylacji pożarowej. Opisano m.in. właściwości użytkowe klap i ich zakres stosowania w odniesieniu do przypadków występujących w budynkach. Podano odniesienia do norm związanych z tymi wyrobami, tak by każdy mógł samodzielnie zweryfikować poprawność lub uzupełnić dane przekazywane przez producenta czy dostawcę klap.

 

W procesie projektowania i budowy instalacji, którymi przepływają powietrze albo spaliny, należy zwracać szczególną uwagę na poprawny wybór i montaż zabezpieczeń ogniochronnych, w tym klap przeciwpożarowych odcinających oraz klap odcinających do wentylacji pożarowej. Bardzo istotne znaczenie ma bowiem pełna wiedza o właściwościach użytkowych klap wraz z odniesieniem do przypadków występujących w budynku, co pozwala uniknąć ryzyka błędu.

Ochrona budynków oraz ich użytkowników przed ogniem jest zagadnieniem na tyle istotnym, że nawet osoby niezwiązane zawodowo z budownictwem bez wahania przyznają jej wysokie, a może i najwyższe znaczenie spośród wszystkich zagadnień technicznych związanych ze wznoszeniem budynków. W zasadzie trudno byłoby znaleźć poważne głosy namawiające do rezygnacji ze stosowania tych rozwiązań.

W tej sytuacji dziwić może praktyka stoso­wania klap przeciwpożarowych odcinających oraz klap odcinających do wentylacji pożaro­wej. Z jednej strony bowiem produkowanie i wprowadzanie do obrotu tych wyrobów wymaga od producenta poniesienia znacz­nych nakładów związanych z badaniami czy wdrożeniem zakładowej kontroli produkcji, podlegających ocenie i okresowej weryfikacji przez laboratoria akredytowane oraz jednostki certyfikacyjne.

Projektowanie tych zabezpieczeń wymaga uzgodnienia z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych. A z drugiej strony, niestety częściej niż powinno, dochodzi do nieprawidłowego zastosowania tych wyrobów. Najczęściej popełniane błędy dotyczą min.:

• montażu klap w przegrodach o grubości i/albo gęstości mniejszej od przegrody badanej wraz z klapą,
• stosowania uszczelnienia klapy w otworze niezgodnego z wykonanymi badaniami,
• montażu poziomego klap sklasyfikowany do montażu pionowego i odwrotnie,
• stosowania klap odcinających do wentylacji pożarowej przeznaczonych do montażu w ścianach zamiennie z klapami przeznaczonymi do montażu w przewodach wentylacji pożarowej.

Przyczyn tego stanu można wyróżnić kilka. Chyba podstawową należy wiązać z ma­ło rzetelną informacją przekazywaną przez producentów projektantom. Ci z kolei sami nie szukają informacji o wyrobie, opierając się w większości na informacji od dostaw­cy. Wykonawcy, zapewne w poszukiwaniu oszczędności, zamiennie stosują z pozoru po­dobne wyroby, ale mające różne właściwości użytkowe. Wszyscy są zadowoleni, otrzymując od producentów dokumenty dopuszczające do stosowania w budownictwie wedle zasady: im więcej stron, podpisów i pieczątek, tym lepiej – bez nadmiernego analizowania treści tych dokumentów (byleby klasyfikacja prze­grody budowlanej była zgodna z EIS klapy) i odniesienia ich przydatności do bieżącego zastosowania wyrobu w budynku.

Efektem tego stanu rzeczy, z którego niewie­lu zdaje sobie sprawę, jest sytuacja, w której nie tak mała część budynków posiada zabez­pieczenia ogniochronne nieodpowiadające zakładanemu na etapie projektu. W tej sytuacji warto postawić pytanie o sens stosowania tych kosztownych zabezpieczeń, jeśli nie wiadomo, czy spełnią one swoje zadanie w czasie pożaru.

Poniższy przewodnik po właściwościach użytkowych klap, wraz z odniesieniem do przypadków występujących w budynku, moż­na traktować jako poradnik dla projektantów, wykonawców, ale również i rzeczoznawców, pomocny w ocenie przydatności wyrobu do określonego stosowania w projektowanym i wykonywanym budynku. W artykule podano odniesienie do norm związanych z omawianym wyrobem, tak aby każdy zainteresowany mógł samodzielnie zweryfikować poprawność lub uzupełnić dane przekazywane przez produ­centa/dostawcę klap. Dla porządku należy podkreślić, że podane niżej informacje dotyczą klap wprowadzanych do obrotu z oznakowa­niem CE, dla których specyfikację techniczną stanowi właściwa norma zharmonizowana.

 

Klapy przeciwpożarowe odcinające

 

Klapy przeciwpożarowe odcinające to wy­roby budowlane wprowadzane do obrotu z oznakowaniem CE, dla których specyfikację techniczną stanowi norma zharmonizowana EN 15650:2010 [1], normą określającą skutecz­ność działania jest EN 1366-2:2015 [2], a nor­mą klasyfikacyjną EN 13501-3:2005+A1:2009 [3]. Rolą klap przeciwpożarowych jest ochrona sąsiadujących ze sobą pomieszczeń przed bez­pośrednim przenoszeniem się pożaru pomiędzy nimi oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się dymu w instalacji.

Klapy te montowane są w przewodach wentylacyjnych, klimatyzacyjnych lub ogrze­wania powietrznego przechodzących przez przegrody budowlane. Mogą być również zamontowane w przegrodzie bez podłączonych do niej przewodów jako transfer w instalacji wentylacji pomieszczeń z wykorzystaniem otworów w ścianach lub stropach.

Podczas normalnej pracy przegroda klapy pozostaje otwarta. Po pojawieniu się zagro­żenia pożarem przegroda klapy zamyka się na podstawie sygnału z czujnika po prze­kroczeniu temperatury w przewodzie i/albo po otrzymaniu sygnału z centrali sterowania ppoż. Zadziałanie czujnika temperatury lub odcięcie zasilania siłownika powoduje trwałe zamknięcie klapy.

 

Zasadnicze charakterystyki, klasyfikacja ogniowa 

Za podstawową właściwość użytkową kla­py należy uznać klasyfikację skuteczności działania, wyrażoną w postaci zbioru symboli i określaną wg poniższych zasad sformułowa­nych przez normę [3], np.:

 

EI 120 (ve i ↔ o) S (300 Pa)

 

gdzie:

E – oznacza szczelność ogniową – zdolność do zapobieżenia przedostawaniu się pło­mienia lub gorących gazów (klasa ta może występować samodzielnie (E), w połączeniu z „I” (EI), w połączeniu z „S” (ES) albo jed­nocześnie z „IS” (EIS));

I – oznacza izolacyjność ogniową – zdolność do zapobieżenia przenikaniu ciepła towarzy­szącego ogniowi (klasa występuje zawsze w połączeniu z „E” (EI) lub z „ES” (EIS));

S – oznaczana dymoszczelność – zdolność do ograniczenia przenikania gazów lub dymu w temperaturze otoczenia oraz w czasie nagrzewania klapy (klasa występuje zawsze w połączeniu z „E” (ES) lub z „EI” (EIS);

120 – czas klasyfikacyjny w minutach odnie­siony do dowolnej charakterystyki E-I-S (inne możliwe czasy: 15, 20, 30, 45, 60, 90, 180, 240). W praktyce charakterystyka działania klapy powinna odpowiadać właś­ciwościom przegrody budowlanej, przez którą przechodzą przewody. Czas klasyfika­cyjny dla klapy powinien być zawsze równy lub większy od czasu dla danej przegrody;

v_e – wskazuje na przydatność do montażu w instalacjach przechodzących przez ściany (występuje samodzielnie lub w połączeniu z oznaczeniem „h_o“);

h_o – wskazuje na przydatność do montażu w instalacjach przechodzących przez stropy (występuje samodzielnie lub w połączeniu z oznaczeniem „v_e“);

i ↔ o – wskazuje na przydatność do stoso­wania w instalacjach, w których zagrożenie może wystąpić z obu stron przewodu (inne możliwe oznaczenia: o → i (wskazuje na zagrożenie od zewnątrz do wewnątrz) lub i → o (wskazuje na zagrożenie od wewnątrz na zewnątrz)). Praktyczne zastosowanie tych oznaczeń będzie uzależnione w każdym przypadku od przebiegu instalacji w bu­dynku oraz narzuconego rygoru ochrony pomieszczeń. Oznaczenie „i ↔ o” będzie wskazywało, że pomieszczenie, w którym zamontowano klapę, jest chronione przed zagrożeniem z pomieszczenia przyległego oraz samo nie stanie się zagrożeniem dla pomieszczenia przyległego w przypadku wybuchu w nim pożaru;

300 Pa – wskazuje wartość podciśnienia, przy której wykonano badania ogniowe. 300 Pa to wartość minimalna określona przez normę [2] i brak zadeklarowanej przez producenta wartości w oznaczeniu klasyfikacyjnym oznacza taką wielkość różnicy ciśnienia. Praktyczne znaczenie tej właściwości bę­dzie związane np. z zastosowaniem klapy w budynkach posiadających rozległe in­stalacje, w których mogą występować wyższe różnice ciśnienia w czasie pożaru albo podczas codziennej eksploatacji, gdy występuje potrzeba odcinania pomieszczeń nieużytkowanych, aby ograniczyć spręż wentylatora.

 

Zasadnicze charakterystyki,  zakres rozmiarów objętych deklaracją

Klasyfikacja ogniowa klapy obejmuje zawsze określony typoszereg rozmiaru obudowy oraz występuje w powiązaniu z konkretną przegrodą budowlaną i określonym sposobem zamonto­wania klapy w tej przegrodzie.

 

Zasadnicze charakterystyki,  konstrukcje mocujące  (przegrody budowlane)

Określenie klasyfikacji skuteczności działania klapy ustala się po przeprowadzeniu ba­dań polegających na zamontowaniu wyrobu w przegrodzie budowlanej o ustalonej kon­strukcji i poddaniu jej badaniom ogniowym. Przy czym klasyfikacja ogniowa przypisana do danego wyrobu obejmuje klapę zamon­towaną w określonej pozycji i w określonej odległości od sąsiadujących przegród i klap, w konkretnym typie przegrody (określona gę­stość i grubość przegrody) i z wykorzystaniem sprecyzowanych materiałów uszczelniających. Zabezpieczenie ogniowe przegrody budowlanej dotyczy więc zawsze całej konstrukcji z zabu­dowanym otworem, nigdy pojedynczej klapy w oderwaniu od przegrody.

Norma [2] wyróżnia trzy sposoby montażu klapy w stosunku do chronionej przegrody budowlanej i dla każdego z nich określa ade­kwatne metody badań. Klapy mogą więc być zbadane po:

• zamocowaniu do powierzchni przegrody,
• wbudowaniu w przegrodę,
• zainstalowaniu w pewnej odległości od przegrody połączonej z nią przewodem wentylacyjnym.
• wyborze określonego typu i rodzaju prze­grody budowlanej wraz ze sposobem montażu za każdym razem decyduje producent klapy.

Norma [2] określa typy standardowych konstrukcji ścian i stropów, po zamontowaniu w których bada się klapy. Właściwości tych przegród podano z odesłaniem do normy EN 1363-1 [4]. Wyróżnia się tam:

• ściany sztywne o wysokiej gęstości cał­kowitej > 850 kg/m³ (ściany zbudowane z bloczków czy cegieł lub z betonu) i gru­bości wynikającej ze spodziewanego cza­su klasyfikacyjnego dla danej odporności ogniowej,
• ściany sztywne o niskiej gęstości całko­witej 650 (± 200) kg/m³ (ściany zbudo­wane z bloczków z betonu komórkowego)
• grubości wynikającej ze spodziewanego czasu klasyfikacyjnego dla danej odporności ogniowej,
• ściany podatne (lekkie) – zbudowane z płyt gipsowo-kartonowych typu F wg EN 520 [16] na ruszcie stalowym – konstrukcja i grubość ściany zależy od spodziewanego czasu klasyfikacyjnego dla danej odporności ogniowej.

Standardowe konstrukcje stropów określo­no bezpośrednio w normie [2]. Wyróżniono tam stropy zbudowane z betonu zwykłego lub z betonu komórkowego o określonych grubościach i gęstościach. Oczywiście pro­ducent może zadecydować o wykonaniu ba­dań w innych przegrodach niż standardowe, jednakże wiążą się z tym pewne ograniczenia dotyczące możliwości przenoszenia wyników badań. Konstrukcje niestandardowe, dla któ­rych wykonuje się badania, to np. ściany gipsowo-kartonowe na ruszcie stalowym typu A, ściany szybów instalacyjnych badane wg normy EN 1366-5 [5].

 

Zasady przenoszenia wyników badań na przegrody inne niż zastosowane w czasie badań

1. Klapy badane po zamontowaniu w jednym określonym położeniu w stosunku do po­wiązanej z nimi przegrody (wewnątrz, na powierzchni lub w oddaleniu) nie mogą być montowane w pozostałych położeniach.
2. Wyniki uzyskane dla badań z określoną przegrodą obejmują przegrody tego samego typu o większej gęstości, grubości, liczbie płyt, zależnie od przypadku, z zachowaniem uszczelnienia takiego samego jak w bada­niu.
3. Wyniki uzyskane dla przegród wykonanych z betonu komórkowego obejmują przegrody sztywne o wysokiej gęstości i grubości przynajmniej takiej jak ściana badana. W przypadku ścian wykonanych z pustaków należy zatkać występujące w nich otwory przed zastosowaniem uszczelnienia klapy (przewodu).
4. Wyniki uzyskane dla ścian podatnych (lek­kich) można odnieść do ścian ciężkich pod warunkiem zachowania nie mniejszych grubości i klasy odporności ogniowej oraz uszczelnienia jak dla zbadanej przegrody podatnej (lekkiej).
5. Badanie wykonane w ścianie podatnej (lekkiej) izolowanej można odnieść do ścia­ny nieizolowanej, jednak wokół otworu montażowego należy wykonać konstrukcję ramową wykonaną z takich samych ma­teriałów jak te zastosowane przy badaniu ściany izolowanej oraz zastosować taką samą liczbę płyt, jak użyto w badaniu.
6. Wyniki badań klap montowanych w kon­strukcjach niestandardowych odnoszą się wyłącznie do takiej samej konstrukcji o gru­bości i/lub gęstości równej lub większej od użytej w badaniu.

Praktyczne wykorzystanie tych zasad pre­zentuje poniższy przykład. Klapa została zba­dana po zamontowaniu w ścianie o grubości 150 mm wykonanej z gazobetonu o gęstości 650 kg/m³. Otwór montażowy został uszczel­niony zaprawą. Oznacza to, że klapa może być montowana w ścianach o grubości min. 150 mm wykonanych z: betonu oraz żelbetu, cegły pełnej, bloczków silikatowych, pusta­ków (po wypełnieniu występujących w nich otworów). Uszczelnienie otworu montażo­wego należy pokryć zaprawą.

 

Zasadnicze charakterystyki,  pozostałe zasady ogólne dotyczące montażu klap

1. Klapy montowane wewnątrz oraz na po­wierzchni przegrody można stosować w określonym położeniu i kierunku w sto­sunku do konstrukcji mocującej, w jakiej były badane.
2. Klapy montowane w oddaleniu od przegrody mogą być montowane z przewodem o dłu­gości mniejszej, szerokości i wysokości nie większej niż przewód badany.
3. Klapy montowane w oddaleniu od stropu, badane z przewodem prowadzonym pod lub nad stropem mogą być stosowane wyłącz­nie w instalacji odpowiadającej warunkom badania.
4. Klapy montowane w stropie badane z od­działywaniem ognia od spodu mogą być stosowane w instalacjach, w których za­grożenie ogniem występuje od góry.
5. Klapy badane wg zasad standardowych (poddaje się badaniu przegrodę z zamonto­wanymi 1-2 klapami) mogą być montowane z zachowaniem minimalnych odległości od sąsiadujących ścian i stropów oraz innych klap wg zasad pokazanych na rys. 1. Przy czym pokazane odległości mierzone są od powierzchni obudowy klapy do powierzchni sąsiadującej z nią klapy czy przegrody budowlanej.
6. Klapy okrągłe badane z przegrodą odcinającą ustawioną poziomo oraz pionowo mogą być mon­towane z przegrodą ustawioną pod dowol­nym kątem.
   
7. Klapy prosto­kątne badane z pionową osią obrotu przegrody odcinającej i me­chanizmem sterującym zamontowanym na wierzchu urządzenia mogą być montowane z mechanizmem znajdującym się na spodzie.
   

Klapy mogą być badane w sposób umoż­liwiający zastosowanie w instalacji bez podłączonych przewodów wentylacyjnych z jednej lub z obu stron. Należy pamiętać, że klapy badane wyłącznie z kratkami osło­nowymi powinny być z nimi stosowane w praktyce.

Rys. Zasady montażu klap z zachowaniem minimalnych odległości od sąsiadujących ścian i stropów oraz innych klap. Odległości mierzone są od powierzchni obudowy klapy do powierzchni sąsiadującej z nią klapy czy przegrody budowlanej

 

Pozostałe deklarowane, właściwości użytkowe klap

1. Regulacja przepływu powietrza w in­stalacji.
   Wśród deklarowanych właściwości użytkowych klapy znajduje się informacja o liczbie cykli zamknięcia/otwarcia charakte­rystycznych dla rodzaju zastosowanego me­chanizmu sterującego. Klasyfikacja „10 000″ wskazuje, że klapa może być wykorzystywana do okresowego odcinania pomieszczeń (np. w czasie przerw w użytkowaniu). Z kolei klasyfikacja „20 000″ cykli wymagana jest, jeśli klapa ma pełnić w instalacji dodatkowe funkcje regulacyjne.
   
   
2. Klasa szczelności obudowy i zamknię­tej przegrody klapy oraz charakterystyka aerodynamiczna.
   Z instalacyjnego punktu widzenia klapa pełni funkcję przepustnicy, a jej właściwości użytkowe mogą być określone wg tej samej metody badawczej podanej w normie EN 1751 [6]. Klasa szczelności obudowy, istotna z punktu widzenia oszczęd­ności energii, powinna być nie mniejsza niż dla zastosowanych w instalacji przewodów wentylacyjnych (klasyfikacja od A do D). W pewnych zastosowaniach może się oka­zać istotne określenie szczelności zamkniętej przegrody klapy (klasyfikacja od 1 do 4). Oczywiście w celu zapewnienia poprawnej pracy instalacji konieczne będzie określenie charakterystyki przepływowej i akustycznej oraz, w szczególnych zastosowaniach, współ­czynnika przenikania ciepła dla zamkniętej przegrody klapy.

3. Ochrona przed korozją.
   Ochrona przed korozją. Wśród dekla­rowanych właściwości producent potwierdza spełnienie wymagania trwałości, jednak dla pełnej oceny możliwości stosowania dla klap zbudowanych z elementów stalowych należa­łoby uzyskać od producenta informację o kla­sie korozyjności wg normy EN ISO 12944-2 [7].
   

 

Deklarowanie właściwości użytkowych, ocena poprawności montażu

Ocena poprawności montażu klap przeciwpo­żarowych w instalacji wentylacyjnej wymaga poznania przynajmniej poniższych właściwości użytkowych:

1. klasyfikacji ogniowej dla określonego zakre­su wymiarów klapy, wraz ze szczegółową in­formacją o badanej przegrodzie budowlanej (typ, grubość, gęstość (jeśli dotyczy), rodzaj uszczelnienia, usytuowanie klapy względem przegrody (wbudowana, mocowana na powierzchni albo w oddaleniu);
2. dozwolonej orientacji osi przegrody klapy.

Należy podkreślić, że uszczegółowienie właściwości użytkowych wyrobu pozwa­lające na kompletną ocenę przydatności do stosowania w budynku jest zawarte w ra­porcie klasyfikacyjnym, który powinien być dostępny dla projektanta oraz rzeczoznaw­cy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych.

 

Klapy odcinające w systemach wentylacji pożarowej

 

Klapy odcinające stosowane w systemach wentylacji pożarowej są wyrobami budowla­nymi wprowadzanymi do obrotu z oznakowa­niem CE, dla których specyfikację techniczną stanowi norma zharmonizowana EN 12101­-8:2011 [8], normą określającą skuteczność działania jest EN 1366-10:201 1 +A1:2017, a normą klasyfikacyjną EN 13501-4:2016. Klapy te przeznaczone są do stosowania z systemami różnicowania ciśnienia oraz systemami kontroli rozprzestrzeniania się dymu i ciepła. Ponadto klapy mogą być stosowane do wytwarzania nadciśnienia w przypadku zastosowania gazowych syste­mów gaśniczych.

Funkcje systemów wentylacji pożarowej, w których stosuje się klapy odcinające, to:

1. usuwanie dymu z pojedynczej strefy poża­rowej na zewnątrz budynku,
2. usuwanie dymu ze stref pożarowych bu­dynku z wykorzystaniem systemu kon­troli rozprzestrzeniania się dymu i ciepła obsługującego co najmniej jedną strefę pożarową. Przewód wentylacji pożarowej może, ale nie musi, przechodzić przez inne strefy pożarowe, zanim wydostanie się na zewnątrz budynku,
3. zastosowanie nadciśnienia w celu utrzyma­nia stref wolnych od dymu.

Klapy odcinające stosuje się powszechnie w systemach kontroli rozprzestrzeniania się dymu i ciepła jako środek ograniczający liczbę przewodów wentylacyjnych i wysokotempe­raturowych wentylatorów oddymiających.

Przewody wentylacji pożarowej, do których podłączone są takie klapy, z reguły obsługują kilka stref pożarowych. Systemy te mogą być przeznaczone wyłącznie do usuwania dymu lub pełnić funkcję mieszaną wentylacji ogólnej i wentylacji oddymiającej. Warto tu przypo­mnieć, że przewody wentylacji pożarowej to wyrób budowlany wprowadzany do obrotu wg następujących zasad:

• przewody do systemów jednostrefowych z oznakowaniem CE (specyfikację tech­niczną stanowi norma zharmonizowana EN 12101-7:2011 [12] (dla przewodów sta­lowych) albo europejska ocena techniczna (dla przewodów zbudowanych z płyt)) albo z oznakowaniem znakiem budowlanym B (specyfikację techniczną stanowi krajowa ocena techniczna),
• przewody do systemów wielostrefowych z oznakowaniem CE (specyfikację technicz­ną stanowi europejska ocena techniczna) al­bo z oznakowaniem znakiem budowlanym B (specyfikację techniczną stanowi krajowa ocena techniczna).

Z kolei wentylatory oddymiające są wyro­bami budowlanymi wprowadzanymi do obrotu z oznakowaniem CE, dla których specyfikację techniczną stanowi norma zharmonizowana EN 12101-3:2015 [11].

Ogólnie klapy odcinające przeznaczone są do stosowania w następujących typach systemów:

1. napowietrzające (np. w systemach różni­cowania ciśnienia zgodnych z EN 12101-6 [13]),
2. upustowe,
3. wyciągowe,
4. przewodowe,
5. gaśnicze z gazami obojętnymi.

 

Zasadnicze charakterystyki, klasyfikacja ogniowa 

uznać klasyfikację skuteczności działania, wyrażoną w postaci zbioru symboli i określaną wg poniższych zasad sformułowa­nych przez normę [10], np.:

 

E₆₀₀ 60 (v_ed i ↔ o) S1500 C₃₀₀ AA single

EI 120 (v_ew i ↔ o) S1500 C₁₀₀₀₀ HOT 400 / 30 MA multi

 

gdzie:

E₆₀₀ – szczelność ogniowa klap jednostre­fowych – zdolność do zapobieżenia prze­niesieniu znacznych ilości płomienia lub gorących gazów i tym samym zapaleniu się powierzchni nienagrzewanej albo ja­kiegokolwiek materiału znajdującego się w sąsiedztwie. Dodatkowa wartość „600″ odnosi się do temperatury, w której bada­no zdolność klapy do utrzymania otworu przelotowego. Klasyfikacja uzupełniona jest oznaczeniem „single”, które wskazuje na przydatność do stosowania jednostrefowego. Norma [10] wymienia możliwość klasyfikacji również w temperaturze 300°C (E₃₀₀). Na marginesie: chociaż norma [10] podaje możliwość klasyfikacji dla tempe­ratury 300°C, jednocześnie informuje, że w normie [9] nie określono metody badania klap jednostrefowych dla tej temperatury. W efekcie w normie [10] określono kryteria wyłącznie dla temperatury 600°C. Klasa E_xxx może występować samodzielnie (E₃₀₀, E₆₀₀) lub w połączeniu z S (E₃₀₀S, E₆₀₀S);

E – szczelność ogniowa określana dla klap wie­lostrefowych. Występuje samodzielnie (E), w połączeniu z I (EI) lub IS (EIS). Klasyfikacja uzupełniania jest oznaczeniem „multi” w celu dodatkowego wskazania przydatności do stosowania wielostrefowego;

I – izolacyjność ogniowa klap wielostrefowych – zdolność do zapobiegania przenoszeniu pożaru na skutek nadmiernego wzrostu temperatury nienagrzewanych powierzchni przylegającego materiału. Klasa występuje zawsze w połączeniu z E (EI) albo z ES (EIS);

S – dymoszczelność dla klap jedno- i wielostre­fowych – zdolność klapy do powstrzymania przepływu dymu w określonej temperaturze w określonych warunkach ciśnieniowych. Klasa występuje zawsze w połączeniu z E, E₃₀₀ lub E₆₀₀ (ES, E₃₀₀S,  E₆₀₀S) albo z EI (EIS);

60/120 – czas klasyfikacyjny – odniesiony w minutach do dowolnej charakterystyki E-E_xxx-I-S. Inne możliwe czasy: 30, 90;

v_ed – przeznaczenie do montażu w przewodzie wentylacji pożarowej w położeniu piono­wym (tzn. montaż w poprzek poziomego przewodu wentylacji pożarowej albo na powierzchni boków poziomego przewodu wentylacyjnego lub na powierzchni ja­kiegokolwiek boku pionowego przewodu wentylacji pożarowej), v_ew – przeznacze­nie do montażu w położeniu pionowym w ścianach. Możliwe inne oznaczenia: v_edw – przeznaczenie do montażu w położeniu pionowym w ścianach oraz w przewodach wentylacji pożarowej, h_od – przeznaczenie do montażu w przewodzie wentylacji poża­rowej w położeniu poziomym (tzn. montaż w poprzek pionowego przewodu wentylacji pożarowej albo na powierzchni górnego bądź dolnego boku poziomego przewodu wentylacji pożarowej), h_ow – przeznaczenie do montażu w położeniu poziomym w stro­pach, h_odw – przeznaczenie do montażu w położeniu poziomym w stropach oraz przewodach wentylacji pożarowej;

i ↔ o – kryteria skuteczności działania spełnione dla ognia od strony wewnętrznej oraz zewnętrznej. Możliwe inne oznaczenia: i → o – spełniona skuteczność działania dla ognia od strony wewnętrznej, i ← o – spełniona skuteczność działania dla ognia od strony zewnętrznej;

1500 – klapa jest przydatna do stosowania od wartości maksymalnych podciśnienia do 1500 Pa oraz nadciśnienia do 500 Pa. Możliwe inne oznaczenia: 500 – klapa jest przydatna do stosowania od wartości maksymalnych podciśnienia do 500 Pa oraz nadciśnienia do 500 Pa, 1000 – klapa jest przydatna do stosowania od wartości maksymalnych podciśnienia do 1000 Pa oraz nadciśnienia do 500 Pa;

C₃₀₀ – klapa jest przydatna do stosowania wyłącznie w systemach wentylacji pożarowej;

C₁₀₀₀₀ – klapa jest przydatna do stosowania w systemach mieszanych łączących funkcję wentylacji pożarowej i wentylacji bytowej. Możliwe inne oznaczenie: C_mod – klapa jest przydatna do stosowania jako klapa regulacyjna w systemach mieszanych łączących funkcję wentylacji pożarowej i wentylacji bytowej;

HOT 400/30 – klapa ma zdolność do otwierania i zamykania przez 30 minut w warunkach oddziaływania temperatury poniżej 400°C;

AA – klapa uruchamiana automatycznie;

MA – klapa uruchamiana ręcznie

 

Wybór odpowiedniego wyrobu, montaż w przewodzie wentylacji pożarowej oraz w przegrodzie budowlanej

Klapy montowane w ścianach, oznaczenie „w” – (klasyfikacja v_ew) i/albo stropach (klasyfikacja h_ow). Badania ogniowe klap montowanych w ścianach/stropach wykonywane są zgodnie z metodą opisaną w normie [2]. Klapy „w” montuje się w przegrodach budowlanych, przez które przechodzą przewody wentylacji pożarowej, zarówno wielostrefowe, jak i jednostrefowe (rys. 2). Dla klap wielostrefowych istnieje możliwość podłączenia z jednej strony przewodu wentylacji pożarowej wielostrefowego, a z drugiej jednostrefowego.

 

Rys.2 montaż klapy typu „w” w przegrodzie budowlanej

 

Klapy montowane w przewodach wentylacji pożarowej jedno- i/albo wielostrefowych (klasyfikacja v_ed albo h_od) stanowią najczęściej zakończenie instalacji w dowolnym punkcie pomieszczenia, w tym również w przewodach przechodzących przez przegrody lub stykających się z nimi (rys. 3). Typowe przykłady montażu klap odcinających „w” oraz „d” ilustruje rys. 4.

 

Rys. 3. Opis:
a) przewód nie jest wprowadzony do pomieszczenia, fragment ściany/stropu stanowi jednocześnie ścianę przewodu,
b) przewód w całości przechodzi przez ścianę/strop aż do pomieszczenia – jest zakończony w płaszczyźnie ściany/stropu, które stanowią jednocześnie bok przewodu,
c) przewód przechodzi przez ścianę/strop i jest prowadzony do wewnątrz pomieszczenia

 

Rys. 4. Typowe przykłady montażu klap odcinających „w” (w przegrodach) oraz „d” (w przewodach)

 

Zasadnicze charakterystyki,  zakres rozmiarów objętych deklaracją

Klasyfikacja ogniowa klapy obejmuje zawsze określony typoszereg rozmiaru obudowy oraz występuje w powiązaniu z konkretną konstrukcją mocującą (przegroda budowlana i/albo przewód wentylacji pożarowej) i określonym sposobem zamontowania klapy w danej konstrukcji.

 

Zasadnicze charakterystyki, konstrukcje mocujące
(przegrody budowlane – przewody wentylacji pożarowej)

W przypadku klap montowanych w przegrodach budowlanych (klasyfikacja „w”) określa się minimalne wartości grubości i, jeśli dotyczy, gęstości materiału, z którego wykonano przegrodę. Uzyskana klasyfikacja ogniowa po montażu w standardowych konstrukcjach ścian/stropów pozwala na montaż w innych przegrodach standardowych wg zasad analogicznych jak obowiązujące dla klap przeciwpożarowych odcinających.

Dla klap montowanych w przewodach wentylacji pożarowej (klasyfikacja „d”) w przypadku zastosowań jednostrefowych – klapy mogą być stosowane w przewodach badanych wg EN 1366-9 [14], wykonanych z materiałów o tej samej lub wyższej gęstości lub grubości co przewód użyty w badaniu. Zastosowanie klapy nie będzie możliwe, jeśli dokonano zmiany materiału zabezpieczającego powierzchnię przewodu. Dopuszcza się wyłącznie stosowanie farb użytych do pokrycia badanego przewodu wraz z klapą.

Klapy do systemów wielostrefowych mogą być stosowane z przewodami badanymi zarówno wg EN 1366-8 [15], jak i [14] z zachowaniem zasad, jakie podano wyżej dla klap jednostrefowych.

Oba rodzaje klap mogą być montowane w szachtach żelbetowych lub z betonu komórkowego wykonanych w czasie wznoszenia budynków, pod warunkiem że gęstość materiału i grubość ściany badanego przewodu jedno- lub wielostrefowego były mniejsze niż dla szachtu, a także że grubość ściany szachtu odpowiada danym dotyczącym konstrukcji mocujących wg norm [2] i [4] dla wymaganego czasu klasyfikacyjnego. W przypadku montażu klap w szachtach należy stosować elementy mocujące i uszczelniające właściwe dla materiału, z którego wykonano szacht.

 

Zasadnicze charakterystyki, położenie klapy względem sąsiadujących przegród budowlanych oraz innych klap odcinających

W trakcie badań określane są: dozwolone położenie osi obrotu przegrody klapy oraz pozycja usytuowanego na jej obudowie mechanizmu sterującego w odniesieniu do przegrody budowlanej czy przewodu wentylacji pożarowej.
Norma [9] nie określa wprost wymagań dotyczących minimalnej odległości pomiędzy klapą a sąsiadującymi przegrodami budowlanymi oraz innymi klapami odcinającymi. Z uwagi na to, że klapy z klasyfikacją „w” są badane
częściowo wg metody określonej w normie [2], część jednostek klasyfikacyjnych ustala w tym zakresie wymagania identyczne jak dla klap przeciwpożarowych odcinających, realizując wprost ustalenia z punktu 9.1 normy
[9]. Dla każdego wyrobu należy więc sprawdzić wymagania w tym zakresie: albo bezpośrednio w deklaracji właściwości użytkowych, albo w raporcie klasyfikacyjnym.

 

Zasadnicze charakterystyki,  pozostałe zasady ogólne dotyczące stosowania klap odcinających

1. Klapy odcinające do systemów wielostrefowych poddane badaniu ogniowemu według standardowej krzywej nagrzewania zgodnie z normą [4] mogą być stosowane w systemach jednostrefowych przy zachowaniu tego samego czasu klasyfikacyjnego oraz sposobu ich montażu.
2. Klapy odcinające do systemów jednostrefowych badane przy oddziaływaniu podwyższonej temperatury można stosować w systemach poddanych działaniu temperatury nie wyższej od zastosowanej w badaniach, przy zachowaniu tego samego czasu klasyfikacyjnego oraz sposobu ich montażu.
3. Klapy odcinające posiadające klasyfikację MA mogą być stosowane również w systemach uruchamianych automatycznie. Klapy z klasyfikacją AA można stosować wyłącznie w systemach uruchamianych automatycznie.
4. Klapy badane wraz z kratą osłonową mogą być montowane w instalacji bez tej kraty pod warunkiem jej zastąpienia odcinkiem przewodu wentylacji pożarowej o długości min. 200 mm.

 

Pozostałe deklarowane właściwości użytkowe klap

1. Ochrona przed korozją.
   Producent, po przeprowadzeniu odpowiednich badań, może zadeklarować odporność na korozję w formie potwierdzenia „TAK/NIE” albo zastosować inne środki zabezpieczające. Dopuszczalna jest klasyfikacja elementów stalowych zgodnie z normą [7].

2. Klasa szczelności obudowy i zamkniętej przegrody klapy oraz charakterystyka aerodynamiczna.
   Z punktu widzenia instalacyjnego klapa pełni funkcję przepustnicy, a jej właściwości użytkowe mogą być określone wg tej samej metody badawczej określonej w normie [6]. Klasa szczelności obudowy, istotna z punktu widzenia oszczędności energii, powinna być nie mniejsza niż dla zastosowanych w instalacji przewodów wentylacyjnych (klasyfikacja od A do D). W pewnych zastosowaniach może się okazać istotne określenie szczelności zamkniętej przegrody klapy (klasyfikacja od 1 do 4). Oczywiście w celu zapewnienia poprawnej pracy instalacji konieczne będzie określenie charakterystyki przepływowej i akustycznej oraz, w szczególnych zastosowaniach, współczynnika przenikania ciepła dla zamkniętej przegrody klapy.

 

 

Literatura :

Poniższe zestawienie zawiera aktualne wydanie norm przywołanych wyżej z oznaczeniem wg wykazu norm w katalogu PKN. Tam, gdzie było to uzasadnione, podano informacje o pracach związanych z nowelizacją dokumentu. Postęp tych prac można śledzić na stronie komitetu technicznego PKN/KT 180 i 317 lub na stronie CEN.

1. PN-EN 15650:2010 Wentylacja budynków. Przeciwpo­żarowe klapy odcinające montowane w przewodach.
   Uwaga: trwają prace nad nową wersją normy EN 15650.
2. PN-EN 1366-2:2015-08 Badania odporności ogniowej instalacji użytkowych. Część 2: Przeciwpożarowe klapy odcinające.
3. PN-EN 13501-3+A1:2010 Klasyfikacja ogniowa wy­robów budowlanych i elementów budynków. Część 3: Klasyfikacja na podstawie badań odporności ogniowej wyrobów i elementów stosowanych w instalacjach użytkowych w budynkach: ognioodpornych przewodów wentylacyjnych i przeciwpożarowych klap odcinających.
   Uwaga: trwają prace nad nową wersją normy EN 13501-3.
4. PN-EN 1363-1:2020-07 Badania odporności ogniowej. Cześć 1: Wymagania ogólne.
5. PN-EN 1366-5:2011 Badania odporności ogniowej instalacji użytkowych. Część 5: Kanały i szyby instala­cyjne.
   Uwaga: trwają prace nad nową wersją normy EN 1366-5.
6. PN-EN 1751:2014-03 Wentylacja budynków. Urządze­nia wentylacyjne końcowe. Badania aerodynamiczne przepustnic regulacyjnych i zamykających.
7. PN-EN ISO 12944-2:2018-02 Farby i lakiery. Ochrona przed korozją konstrukcji stalowych za pomocą ochron­nych systemów malarskich. Część 2: Klasyfikacja środowisk.
8. PN-EN 12101-8:2012 Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła – Klapy odcinające w systemach wentylacji pożarowej.
9. PN-EN 1366-10+A1:2017-05 Badania odporności ognio­wej instalacji użytkowych. Część 10: Klapy odcinające do systemów kontroli rozprzestrzeniania dymu.
10. PN-EN 13501-4:2016-07 Klasyfikacja ogniowa wyrobów budowlanych i elementów budynków – Część 4: Klasyfi­kacja na podstawie wyników badań odporności ogniowej elementów systemów kontroli rozprzestrzeniania dymu. Uwaga: trwają prace nad załącznikiem A1 normy EN 13501-4:2016.
11. PN-EN 12101-3:2015-10 Systemy kontroli rozprzestrze­niania dymu i ciepła. Część 3: Wymagania techniczne dotyczące urządzeń do mechanicznego odprowadzania dymu i ciepła (wentylatorów).
12. PN-EN 12101-7:2012 Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła. Część 7: Odcinki przewodów wentylacji pożarowej.
13. PN-EN 12101-6:2007 Systemy kontroli rozprzestrze­niania dymu i ciepła. Część 6: Wymagania techniczne dotyczące systemów różnicowania ciśnień. Zestawy urządzeń.
    Uwaga: trwają prace nad nową wersją normy EN 12101-6.
14. PN-EN 1366-9:2009 Badania odporności ogniowej instalacji użytkowych. Część 9: Przewody oddymiające obsługujące jedną strefę pożarową.
15. PN-EN 1366-8:2006 Badania odporności ogniowej instalacji użytkowych. Część 8: Przewody oddymiają­ce.
    Uwaga: trwają prace nad nową wersją normy EN 1366-8.
16. PN-EN 520+A1:2012 Płyty gipsowo-kartonowe. Definicje, wymagania i metody badań.

---

 

Autor:

Marcin GASIŃSKI

AERECO WENTYLACJA sp. z o.o.